Grote kattenstaart

Grote kattenstaart
Lythrum salicaria
Kattenstaartfamilie
---------------------------------------------------------------
De kattenstaart houdt van open, zonnige en drassige groeiplaatsen. Het is een algemeen voorkomende plant aan de oevers van sloten, vijvers, vaarten en rivieren. In de zomermaanden is de plant niet over het hoofd te zien: forse tot anderhalve meter hoge planten met lange bloeiaren vol paarsrode bloemen. Het is een van de weinige kruidachtige planten, waarvan de bladeren in de herfst naar helder geel verkleuren.

De afzonderlijke bloemen van de kattenstaart zijn vijftallig of zestallig en 2 cm groot. De vijftallige bloemen hebben twee kransen van 5, dus totaal 10 meeldraden, de zestallige tweemaal 6, dus 12 meeldraden. Beide kunnen in dezelfde plant voorkomen.
De kattenstaart is een gecompliceerde perfectionist, want hij heeft een ingewikkelde truc ontwikkeld om zelfbestuiving te voorkomen: heterotristylie. Dit houdt in, dat er drie verschillende typen bloemen zijn, met korte, lange of middellange stijlen. Ze groeien op verschillende planten, maar de drie plantentypen staan gewoon door elkaar. Bloemen met korte stijlen, hebben alleen lange meeldraden, die met lange stijlen hebben alleen korte meeldraden en bij de middellange stijlen zijn de meeldraden in de ene krans kort en in de andere lang.
De meeldraden produceren verschillend gekleurd stuifmeel. De korte hebben geel stuifmeel, de lange blauwgroen en in de gemengde bloemen is het stuifmeel op de lange ook blauwgroen en op de korte geel. Heeft het met het lokken van bepaalde insecten te maken, die door de kleur gemakkelijk het juiste type bloem kunnen vinden ? Onder de bestuivers zijn inderdaad lang- en korttongige insecten, nl. allerlei bijen en vlinders, vliegen en zweefvliegen Waarom dit bij de kattenstaart zo complex georganiseerd is, is een raadsel. De meeste planten zijn tegen zelfbestuiving beschermd, maar meestal op eenvoudiger manier en net zo effectief, voor zover bekend. Mogelijk geeft het aan, dat de kattenstaart nog niet uitgeëvolueerd is. Zoals de situatie is, met korte en lange meeldraden, is de hommel de perfecte bestuiver, die neemt van beide meeldraadtypen stuifmeel mee.

De plant is waardplant voor de rupsen van het boomblauwtje en de fraai gekleurde nachtvlinder groot avondrood.

Ook als overlever – het is een overblijvende plant – heeft de kattenstaart een eigen strategie. De ondergrondse stengelvoet vormt met de hoofdwortels een dik, houtig orgaan waarin reservevoedsel wordt opgeslagen. Het zal een reactie zijn op bevriezingsgevaar, dat aan de waterkant zeker bestaat.

De naam kattenstaart komt van de lange bloeistengel, die lijkt op de staart van een kat. De wetenschappelijke naam komt deels uit het Grieks – ‘lythrum’ is afgeleid van ‘luthron’ en betekent ‘met bloed bevlekt’, vanwege de kleur van de bloemen. De toevoeging ‘salicaria’ slaat op de langwerpige bladeren, die lijken op die van sommige wilgen – Latijnse naam ‘salix’.

De plant werd vroeger medicinaal gebruikt om de bloedstelpende en ontsmettende werking en ook tegen maagproblemen, dysenterie, vlektyfus en diarree.
Omdat stengel en bladeren tannine bevatten, werden ze vroeger in de leerlooierij gebruikt. Het wortelsap levert een rode kleurstof voor het verven van wol en andere stoffen.

In Noord Amerika is de plant, zoals zovele soorten, door Europeanen meegebracht. Hij gedraagt zich daar heel anders dan hier, is een woekeraar en wordt daar bestreden als een invasieve exoot.